Zagadnienia związane z ochroną praw autorskich w Polsce reguluje ustawa O prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r. wraz z późniejszymi zmianami.
Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór, czyli "każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia" (art. 1 ust. 1).
Ustawa wyróżnia, ze względu na sposób prezentacji utworu:
utwór opublikowany – jest to taki "utwór, który za zezwoleniem twórcy został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie" (art. 6 ust. 1 pkt. 1),
utwór rozpowszechniony – to ten, "który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie" (art. 6 ust. 1 pkt. 3).
Podmiotem prawa autorskiego jest twórca utworu – przepisy mówią, że "prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej" (art. 8 ust. 1).
autorskie prawa osobiste, które "chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem" (art. 16) – prawa niezbywalne i nieograniczone w czasie, tzn. autor nigdy nie może zrzec się swojego autorstwa,
autorskie prawa majątkowe – "twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu" (art. 17), są to prawa:
zbywalne, tj. twórca może przenieść część swoich praw majątkowych na inną osobę lub instytucję,
ograniczone do 70 lat od śmierci autora, w związku z tym dziedziczne.
Zgodnie z ustawą, w ramach dozwolonego użytku:
"bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego" (art. 23 ust. 1); oznacza to, iż można wykonać pojedynczą kopię fragmentu lub nawet całego dokumentu, ale tylko i wyłącznie na własne potrzeby.
"zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego" (art. 23 ust. 2),
"można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości. Twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej" (art. 34).
międzynarodowy projekt oferujący darmowe rozwiązania prawne i inne narzędzia służące zarządzaniu przez twórców prawami autorskimi do swoich utworów |
|
Science Commons |
narzędzie umożliwiające autorom publikacji wygenerowanie formularza PDF dot. zachowania praw autorskich, który można dołączyć do umowy zawieranej z wydawcą czasopisma |
katalog umów między wydawcami a autorami prac; wydawcy oznaczeni odpowiednim kolorem, zgodnie z polityką, jaką prowadzą wobec OA:
gdzie: |
Użytkownikom wolno: "przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości" (art. 29 Ustawy). Należy pamiętać, że istnieje obowiązek podania nazwiska autora i źródła, które cytujemy.
Osoba, która naruszy ww. zasadę, podlega odpowiedzialności karnej, zgodnie z art. 115.1 Ustawy: "Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3".
Plagiatem według definicji z Encyklopedii PWN nazywamy "przywłaszczenie cudzego utworu, pracy naukowej, dzieła artystycznego itp.; także zapożyczenie z cudzych dzieł podane jako własne i opublikowane pod własnym nazwiskiem; według prawa polskiego jest przestępstwem". Plagiat zawsze stanowi naruszenie autorskich praw osobistych.
Można wyróżnić dwa rodzaje plagiatu:
plagiat jawny – dosłowne przytoczenie tekstu jako własnego,
plagiat ukryty – przekształacenie cudzego utworu z zachowaniem głównego sensu. (zobacz >> pojęcie i rodzaje plagiatu).
Rządowe Centrum Legislacji (RCL)
serwis zawierający elektroniczny Dziennik Ustaw i Monitor Polski
Internetowy System Aktów Prawnych (isap.sejm.gov.pl)
zawiera opisy bibliograficzne i teksty aktów prawnych opublikowanych w wydawnictwach urzędowych: Dzienniku Ustaw oraz Monitorze Polskim, wydawanych przez Prezesa Rady Ministrów.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia
Dziennik Ustaw, Monitor Polski, Dzienniki Urzędowe, Dzienniki Unii Europejskiej (portal INFOR.PL)
Prawo autorskie i medialne
Portal Ministerstwa Kultury i Dziedzctwa Narodowego, który oprócz aktualnie obowiązujących przepisów zawiera m.in. orzeczenia sądów polskich w sprawach prawa autorskiego